Dân ca quan họ là một trong các loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc của văn hóa dân gian Việt Nam. Cùng với thời gian, hiện nay quan họ không còn chỉ bó gọn là một nét văn hóa làng xa nữa mà đã lan tỏa tới khắp mọi nơi của tổ quốc và các quốc gia trên thế giới. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ tập hợp những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất để các bạn hãy tham khảo nhé.
Nguồn gốc của dân ca quan họ
Dân ca quan họ là một trong những làn điệu dân ca tiêu biểu, hay nhất của vùng châu thổ sông Hồng ở miền Bắc Việt Nam xưa và nay. Các làn điệu quan họ được hình thành và phát triển ở vùng văn hóa Kinh Bắc xưa, đặc biệt là khu vực hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh. Khi mà có sự chia tách về địa lý, quan họ được gắn tên liền với địa phương như quan họ Kinh Bắc, Bắc Giang hay quan họ Bắc Ninh.
Ngày nay, Quan họ không còn chỉ là lối hát giao duyên (hát đối) giữa liền anh và liền chị mà còn là phương thức trao đổi tình cảm giữa liền anh, liền chị với khán giả. Một trong những hình thức biểu diễn hát quan họ mới hiện nay là kiểu hát đối đáp giữa liền anh và liền chị. Bài hát đối quan họ có thể diễn ra theo nội dung các câu hát đã được chuẩn bị từ trước hoặc theo khả năng ứng biến của hai bên hát.
Quan họ truyền thống
Quan họ truyền thống hiện nay chỉ tồn tại ở 49 làng Quan họ, có gốc ở xứ Kinh Bắc và hình thức tổ chức sinh hoạt văn hóa dân gian quan họ phải tuân theo quy định nghiêm ngặt, khắt khe. Những quy định này đòi hỏi liền anh, liền chị phải am tường tiêu chuẩn, tuân theo luật lệ. Quan họ truyền thống khi hát lên sẽ không có nhạc đệm mà chủ yếu hát đôi giữa liền anh và liền chị vào các dịp lễ hội xuân thu nhị kỳ của các làng quê. Trong cách quan họ truyền thống, đôi liền anh hát đối đáp với đôi liền chị được gọi là hát hội, hát canh và hát cả bọn, cả nhóm liền anh hát đối đáp cùng cả nhóm liền chị được gọi là hát chúc, mừng, hát thờ.
Quan họ mới
Quan họ mới còn có tên gọi khác là “hát Quan họ”. Đây là hình thức biểu diễn chủ yếu trên sân khấu hay trong các hoạt động sinh hoạt cộng đồng Tết đầu xuân, lễ hội, hoạt động du lịch,… thường được trình diễn vào tất cả các ngày trong năm. Các băng đĩa CD, DVD về quan họ hiện nay hay những bản thu trên internet đều là hình thức quan họ mới bởi vì cách thể hiện quan họ mới không còn bị bó hẹp trong không gian làng xã mà đã được phát triển, vươn ra ở nhiều nơi, đến với nhiều thính giả ở các tỉnh, thành phố khác của Việt Nam và vươn ra thế giới.
Quan họ mới có nhiều hình thức biểu diễn phong phú hơn quan họ truyền thống, bao gồm các hình thức: hát đơn, hát đôi, hát tốp, hát có múa phụ họa… Nó được cải biên bằng các bài quan họ truyền thống theo hai cách: không có ý thức và có ý thức. Hình thức hát quan họ mới có nhạc đệm được coi là cách cải biên không có ý thức. Đa số các bài quan họ mới được cải biên thuộc dạng cải biên này, còn cải biên có ý thức là những bài hát quan họ đã cải biên cả nhạc và lời của bài hát quan họ truyền thống. Nhờ đó biến các bài hát quan họ truyền thống thành những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất.
Những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất
Những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất thường được biểu diễn vào những ngày lễ hội làng. Trong số các lễ hội làng quan họ Bắc Ninh thì lễ hội lớn nhất là hội Lim ở thị trấn Lim, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh mở hội vào ngày 13 tháng giêng âm lịch. Người dân tứ phương đều tập trung về đây và cùng nhau đi hội lễ Phật, tổ chức ăn uống, biểu diễn và thưởng thức những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất
Tổng hợp một số bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất như
Các làn điệu quan họ cổ như: Lên núi, La rằng, Đường bạn Kim Loan, Xuống sông, Cái hời, Gió mát trăng thanh, Cây gạo, Giã bạn, Hừ la, Ca bời, Tình tang, Cái ả, Tứ quý…
Các làn điệu quan họ mới như: Ba quan mời trầu, Bèo dạt mây trôi, Người ơi người ở đừng về, Xe chỉ luồn kim và Em hát cho anh nghe, Còn duyên – Quan họ Bắc Ninh, Lý tình tang (Đưa em về quê mẹ), Lý cây đa, Em là con gái Bắc Ninh, Chim khôn đỗ ngọn thầu, Cây trúc xinh, Gọi đò Hiên Vân, Cây kiêu bông, Tạm biệt từ đây, Chia rẽ đôi nơi, Kẻ Bắc người Nam, Con Nhện giăng mùng…
Những làn điệu dân ca quan họ cổ và mới đầy trữ tình này được các liền anh liền chị trình bày một cách da diết, ngọt ngào. Cứ thế, những làn điệu dân ca quan họ đi vào lòng người, trở thành món ăn tinh thần không thể bỏ lỡ của con người xứ Kinh Bắc và trở thành nét văn hóa rất riêng của người Việt.
Kết luận
Những bài hát quan họ Bắc Ninh hay nhất này không chỉ là niềm tự hào mà còn là vốn riêng của người dân Kinh Bắc. Chính vì vậy, những làn điệu dân ca quan họ đã được UNESCO đánh giá cao về giá trị văn hóa đặc biệt về tập quán xã hội, trình diễn, kỹ thuật khi hát, phong cách ứng xử văn hóa, bài bản, ngôn từ và cả về trang phục.
